Kurtka skórzana była najbardziej charakterystycznym przedmiotem umundurowania żołnierzy motorowych. Zapisała się ona tak mocno w tradycji wojsk pancernych, że do dziś w Wojsku Polskim funkcjonuje tzw. „czarny naramiennik”, o którym poczytać można w dziale „Przeszłość i teraźniejszość”. Jaki był jednak powód używania przez oddziały motorowe czarnych, skórzanych kurtek? Kurtki takie stanowiły obronę przed wiatrem i deszczem w toku służby zarówno pod pancerzem czołgu, na motocyklu jak i w innych pojazdach.

Nie da się pisać o kurtkach skórzanych bez sięgnięcia do początków polskiej historii broni pancernej. Wiosną 1919 r., w składzie Armii Polskiej we Francji, został sformowany 1. pułk czołgów. Sprzęt oraz obsadę większości stanowisk fachowych przejęto z francuskiego 505 Pułku Czołgów. Wraz z kadrą francuską przyjęto do użytku umundurowanie specjalne w tym kurtki skórzane. Francuskie kurtki były kurtkami wykonanymi ze skóry czarnej lub brązowej, z kołnierzem wykładanym, pokrytym suknem. Krój dwurzędowy, z 4 lub 5 guzikami w rzędzie. Długość kurtki do wysokości biodra. W oparciu o kurtki francuskie powstały polskie kurtki skórzane wz.1919, które od kurtek francuskich odróżniał m.in. kształt kołnierza, który wykonano w pełni ze skóry. W dolnej części kurtki dwie wszyte kieszenie z naszytymi klapami. Kurtki wz.1919 produkowano ze skóry czarnej.

Należy wspomnieć krótko iż w 1927 r., zgodnie z rozkazem zamieszczonym w Dzienniku Rozkazów nr 31, generałowie i oficerowie formacji czołgów, lotnictwa i oddziałów samochodowych otrzymali prawo do noszenia płaszczy skórzanych - na służbie i poza nią. Zakaz używania tych płaszczy wydano w październiku 1935 roku.

Dnia 6 lutego 1936 r. (Dziennik Rozkazów nr 2 poz. 20 rok 1936) zatwierdzono do użytku nową kurtkę skórzaną wz.1936. Kurtka wykonana była ze skóry miękkiej, wyprawy chromowej, barwionej trwałym barwnikiem na czarno. Podszyta była podszewką tej samej barwy. Kurtka w kroju reglanowym, kołnierz przystosowany do wykładania klap i do zapinania ich pod szyją. Plecy i przody skrojone były w całości, kołnierz spodni i rękawy z dwóch części. Kurtka była ściągana paskiem, w przodach miała dwie kieszenie, a w podszewce lewego przodu jedną kieszeń.

Kurtka powinna być obszerna, dołem nieco rozszerzająca się i tak długa, aby dolne krawędzie kurtki sięgały na 5 cm powyżej kolan. Przody kurtki dwurzędne, z wyłożonymi klapami, zakończone górą karczkami wyciętymi pośrodku dolnych krawędzi w ząb. Na bokach przodów kurtki, nieco poniżej linii stanu, są wpuszczone pionowo dwie kieszenie, zakończone listewkami. W podszewce lewego przodu, na wysokości piersi, jest wykonana nieco skośnie na dół ku przodowi kieszeń. Rękawy, kroju reglanowego, są dwuszwowe nieznacznie zwężające się ku dołowi i zakończone od wewnątrz napulśnikami. Poza tym do ściągania rękawów służyły paski skórzane przyszyte na wierzchnich stronach. Naramienniki sukienne podszyte były skórą i zakończone w kąt na węższych końcach. Naszyte były szerszymi końcami pośrodku ramion. Naramienniki były zapinane na małe guziki kościane.

Kołnierz sukienny, wykładany, wzmocniony od spodu skórą. Do podtrzymywania podniesionego kołnierza służyła skórzana łapka, przypięta na dwa małe, czarne guziki kościane. Na stójce spodniego kołnierza były przyszyte po obu stronach dwa paski służące do spinania kołnierza. Do ściągania kurtki w pasie służył pasek skórzany. Kurtka była tak wykonana, że można było pod nią przypiąć wełnianą podpinkę.

Kurtki skórzane wz.1936 nosić mieli oficerowie, podoficerowie i szeregowcy broni pancernych i formacji zmotoryzowanych. Ponadto wprowadzono ją dla oficerów i podoficerów lotnictwa. Kurtka noszona miała być w służbie oraz w czasie przechodzenia do i ze służby jak też podczas prowadzenia pojazdów mechanicznych poza służbą. Poza tym kurtki skórzanej poza służbą nosić nie było wolno. Na kołnierzu kurtki skórzanej nie nosiło się ani oznak broni ani żadnych emblematów. Na naramiennikach noszą żołnierze broni pancernych i formacji zmotoryzowanych tylko oznaczenie stopni bez numeru formacji. Do kurtek skórzanych nie noszono wstążki Virtuti Militari.

Obowiązek posiadania kurtki skórzanej wz.1936 wprowadzono dla oficerów, podoficerów i szeregowych broni pancernych i formacji zmotoryzowanych na dzień 1 maja 1937 r. Do tego czasu zezwolono na donaszanie kurtek skórzanych wz.1919. Wprowadzono jednocześnie zakaz produkcji kurtek starego typu.

Warto wspomnieć, iż kurtki skórzane wz.1936 trafiły do oficerów broni pancernej już w 1935 r. Informuje o tym pismo Departamentu Artylerii M.S.Wojsk. do Szefa Departamentu Intendentury z 27 lutego 1936 r. Łącznie przekazano oficerom broni pancernej 400 kurtek skórzanych nowego wzoru dla całego stanu oficerów. W lutym 1936 r. przeznaczono bezpłatnie łącznie 40 kurtek dla 1.pułku artylerii najcięższej, 40 kurtek dla oficerów 1. pułku artylerii najcięższej oraz 20 kurtek dla poddodziałów motorowych 1. pułku artylerii przeciwlotniczej. Zwracano uwagę, iż służba artylerii motorowej jest zbliżona do służby broni pancernej. Pierwsze i kolejne kurtki oficerowie otrzymali bezpłatnie i nie musieli kupować ich we własnym zakresie.

Produkcją kurtek zajmowały się m.in. Zjednoczone Zakłady Włókienniczo – Konfekcyjne „Kera” M. Kejlin i J. Rajchenbaum w Warszawie orz Przemysł Ekwipunku Sportowo – Turystycznego „Varsovienne” Sp. z o.o.

Kurtki skórzane wz.1936 szybko stały się powszechnym elementem umundurowania oddziałów pancernych i motorowych zdobywając dużą popularność wśród oficerów i podoficerów. Pozwalały one tak bardzo odróżnić się od oddziałów innych broni, iż były powszechnie stosowane zamiast płaszczy sukiennych nawet podczas uroczystości. Wprowadzenie kurtki skórzanej wz.1936 sprawiło, iż oficerowie i podoficerowie batalionów pancernych wiedzeni dążeniem do zachowania „fasonu”, korzystali z każdej okazji do ich noszenia. Kurtki skórzane powszechnie noszono poza służbą, na służbie, a nawet w pocztach sztandarowych. Dochodziło do tego, iż mimo temperatury, widok oficera lub podoficera w kurtce skórzanej w okresie letnim, nie był czymś wyjątkowym. Nawet jeśli początkowo podejmowano próby zwalczania tej praktyki, to jak wskazują fotografie z epoki było to całkowicie bezskuteczne i proceder został w pełni zalegalizowany i dopuszczono kurtkę skórzaną jako wierzchnie okrycie podczas defilad, indywidualnej jazdy pojazdem oraz podczas zajęć w oddziale.

W roku 1939 major Leonard Furs - Żyrkiewicz z Dowództwa Broni Pancernych, na łamach Przeglądu Wojsk Pancernych podsumował liczne wady kurtek skórzanych jako takich. W zimie kurtki nie trzymały ciepła. Ze względu na długość, nie osłaniały żołnierzom kolan, przez co podczas jazdy pojazdem cała woda spływała żołnierzom na kolana. Ponadto z daleka rzucała się w oczy ze względu na czarny kolor. W jego subiektywnej opinii, co dziś wydaje się dość zaskakujące, kurtki skórzane były gorsze dla załóg pancernych niż zwykłe, długie sukienne płaszcze.

Prócz kurtki skórzanej wz.1936 nadal w użyciu przez szeregowych i niższych podoficerów w 1939 roku pozostawały kurtki skórzane wz.1919. Dotyczyło to w zasadzie tylko oddziałów pancernych. W innych oddziałach zmotoryzowanych używano już wyłącznie kurtek nowego wzoru. W ramach 10 Brygady Kawalerii kurtki wz.1936 używane były przez oficerów i podoficerów 24. pu oraz 10. psk, które pułki otrzymały w pierwszych dniach sierpnia 1937 roku na poligonie w Baryczy. Ponadto używały ich dywizjony rozpoznawczy i dywizjon przeciwpancerny. Te dwie jednostki, które sformowano przecież od podstaw, aż do 1939 roku nie otrzymały jednolitych mundurów garnizonowych oraz posiadały różne wzory sukiennego umundurowania. Kurtek skórzanych używano więc także w celu zachowania jednolitości oddziału i jego porządnego wyglądu, co nie pozostawało bez znaczenia także dla morale żołnierzy.

W dniu 30 październiku 1938 r. w 10 Brygadzie Kawalerii wydano rozkaz dotyczący sposobu noszenia kurtek skórzanych. Na służbie miały być zapięte pod szyje, pas główny na kurtce. Po służbie kołnierz rozpięty, a na kurtce pasek czarny skórzany. W dniu 10 lutego 1939 r. natomiast uregulowano rozkazem zasady noszenia kurtek – oficerowie i podoficerowie nosić mieli kurtki w czasie pełnienia służby w drodze z i na służbę (szeregowi po służbie, którzy nie kierują pojazdami nie mogą używać kurtek tylko płaszcze).

Czarne, skórzane kurtki wz.1936 otrzymać także powinni oficerowie i podoficerowie zmotoryzowanego 1. pułku strzelców konnych, pułku strzelców pieszych oraz dywizjonów z WBP-M. Brak jednak informacji, czy rzeczone kurtki zostały dostarczone. Wobec problemów mundurowych Brygady można wątpić czy kadra zmotoryzowanej kawalerii rzeczywiście je otrzymała. Na pewno posiadali je jednak czołgiści Brygady oraz oficerowie i podoficerowie przeniesieni z innych formacji pancernych i zmotoryzowanych. Kurtki skórzane znajdowały się także w powszechnym użyciu wśród oficerów, podoficerów i szeregowych artylerii przeciwlotniczej, pociągów pancernych, artylerii najcięższej i motorowej, zmotoryzowanych saperów i w pozostałych jednostkach motorowych.

Kurtki skórzane wz.1919 i wz.1936 w połączeniu z opisanymi oddzielnie spodniami skórzanymi wz.1924 powszechnie używane były przez kierowców motocykli jako zestawy chroniące przed wiatrem.

Paweł Janicki