Biblioteczka » Artyleria ogólne

"Zapalniki amunicji 75 mm" - Jędrzej Korbal

Jednostka ognia to nie tylko liczba poszczególnych rodzajów pocisków, jakimi posługiwały się jednostki artylerii Wojska Polskiego. Wraz z przyporządkowaniem odpowiedniej liczby amunicji, do każdej partii pocisków przypisywano również określoną ilość zapalników o różnych charakterystykach działania. Zasadniczo zapalniki używane przez armie polską dzielono na trzy podstawowe rodzaje:

  • zapalniki rozpryskowe, najczęściej wykorzystywane przy prowadzeniu ognia do siły żywej przeciwnika czy strzelań przeciwlotniczych,

  • zapalniki uderzeniowe, wykorzystywane przy strzelaniach do stałych obiektów jak budynki, schrony, okopy czy pojazdy mechaniczne nieprzyjaciela,

  • zapalniki o podwójnym działaniu łączące w sobie cechy zarówno zapalników rozpryskowych jak i uderzeniowych.

Podobnie jak amunicja kalibru 75 mm również każdy zapalnik posiadał stosowny opis. Znaki na nich umieszczone informowały przede wszystkim o rodzaju i wzorze zapalnika, zawierały również informację jaki zakład wykonał dany zapalnik, ponadto określały rok oraz numer partii nabicia. W oznaczeniach wzorów zapalników często występowały charakterystyczne cyfry ułamkowe, np. 22/31, 24/31, 30/33 mówiące o średnicy gwintowanej części ogona (pierwsza cyfra) oraz główki zapalnika (druga cyfra).  Nie były to więc oznaczenia lat produkcji czy wprowadzenia danego typu zapalnika do produkcji.

 

Przed wkręceniem zapalnika w oko granatu należało nałożyć specjalną podkładkę filcową tak, aby dolny płask główki zapalnika przylegał całkowicie do płasku oka pocisku. Podkładek filcowych nie posiadały szrapnele wz. 1897 posiadające zapalnik wkręcony na stałe. Pełniących role „uszczelek” podkładek używano przede wszystkim do granatów wz. 15,17,18 oraz amunicji specjalnej. Wkręcanie zapalników w granaty bez wykorzystania podkładek było zabronione. Średnica podkładek dostosowana była do rozmiarów poszczególnych wkrętek i zapalników, a jej średnia grubość wynosiła ok. 3 mm.

 

Za pociski i zapalniki odpowiedzialny był w każdym działonie artylerii konnej amunicyjny. Do jego obowiązków należało dzielenie zapalników według wzorów, sprawdzanie ich ilość, stanu oraz w razie potrzeby czyszczenie. Najprawdopodobniej to amunicyjny decydował czy dany zapalnik, np. po odkapturzeniu nadawał się jeszcze do wykorzystania. Podczas strzelania, po komendzie działonowego, wyciągał on z pudeł odpowiednie zapalniki i podawał je wręczycielom, którzy z kolei wkręcali je w oka granatów. Przy strzelaniu rozpryskowym z użyciem szrapneli bądź granatów z zapalnikami o podwójnym działaniu amunicyjny obsługiwał nastawnicę odtykając zapalniki i podając gotowe pociski ładowniczemu.

 

Zapalniki uderzeniowe – piorunujące w artylerii konnej1

Porównując przydziały zapalników dla różnych rodzajów artylerii WP  należy uznać gamę zapalników stosowanych przez artylerię konną za skromny. Wynikało to bezpośrednio z rodzaju zadań przydzielonych artylerii konnej czyli bezpośredniemu wsparciu działań, do czego np. zapalniki rozpryskowe czy rozbudowane zapalniki o podwójnym działaniu nie były potrzebne. Dominująca liczbę stanowią za to zapalniki  piorunująco-uderzeniowe oraz natychmiastowe.

 

Zapalnik natychmiastowy R.Y.G.

 

 

- zapalnik natychmiastowy 24/31 R.Y.G. wz. 1918. Zapalnik nie posiadał żadnych oznaczeń kolorystycznych, główka zapalnika wykonana była z aluminium, a korpus z mosiądzu, co nadawało mu charakterystycznego wyglądu. Jako zapalnik piorunujący posiadał spłonkę pobudzającą umieszczoną w osłonie. Wybuch pocisku następował natychmiast po zetknięciu z celem. Zapalniki przewożone w pudłach stalowych o pojemności 24 sztuk, oznaczone dwoma pionowymi pasami czerwonymi2. Waga zapalnika ok. 210 g. Etat artylerii konnej przewidywał 24 szt. zapalników na 1 JO.

 

 Zapalnik piorunująco - uderzeniowy bez zwłoki.

 

 

- zapalnik piorunujący uderzeniowy wz. 1899-1915 B.Z. Zapalnik bez zwłoki oznaczony „BZ”, główka biała, ogon zapalnika niemalowany. Zapalniki przewożone w pudłach stalowych o pojemności 18 sztuk, oznaczone dwoma pionowymi pasami białymi. Wybuch pocisku następował 0,02 s po zetknięciu z celem. Etat artylerii konnej przewidywał 8 szt. zapalników na 1 JO.

 

Zapalnik piorunująco - uderzeniowy z krótką zwłoką. 

 

 

- zapalnik piorunujący uderzeniowy wz. 1899-1915 K.Z. Zapalnik z krótką zwłoka oznaczony „KZ”, główka czarna, ogon zapalnika niemalowany. Zapalniki przewożone w pudłach stalowych o pojemności 18 sztuk, oznaczone dwoma pionowymi pasami czarnymi. Wybuch pocisku 0,05 s po zetknięciu z celem. Ciężar zapalnika ok. 160 g. Etat artylerii konnej przewidywał 20 szt. zapalników na 1 JO.

 

Zapalnik piorunująco - uderzeniowyz długą zwłoką.

 

 

- zapalnik piorunujący uderzeniowy wz. 1899-1915 D.Z. Zapalnik z długą zwłoką oznaczony „DZ”, główka czarna, ogon zapalnika fioletowy. Zapalniki przewożone w pudłach stalowych o pojemności 18 sztuk, oznaczone dwoma pionowymi pasami fioletowymi. Wybuch pocisku 0,15 s po zetknięciu z celem. Ciężar zapalnika ok. 160 g. Etat artylerii konnej przewidywał 6 szt. zapalników na 1 JO.

 

We wszystkich rodzajach zapalników uderzeniowych możliwa była pewna wariacja ich parametrów poprzez wprowadzenie wzmocnionej sprężyny. Zapalniki o wzmocnionej sprężynie, poza wyżej opisanym znakowaniem posiadały jeszcze zielony otok. Natomiast czerwona barwa na końcu kapturka zapalnika, bądź na jego ogonie oznaczała zapalnik przeznaczony do ćwiczeń. Należy pamiętać, że zapalników piorunujących używano przede wszystkim do pocisków wypełnionych materiałem kruszącym.

 

Zapalniki piorunująco uderzeniowe ze wzmocnioną sprężyną.

 

 

Zapalniki o działaniu podwójnym

- zapalnik o działaniu podwójnym 22/31 wz. 1897 wykorzystywany w szrapnelach wz. 1897. Maksymalny czas palenia ścieżki prochowej od momentu wystrzelenia - 24s, wewnętrzne urządzenie uderzeniowe z krótką zwłoką. Kapturek zapalnika biały, pokryty pocynowaną ołowianą blachą dla zabezpieczenia przed wilgocią. Zapalnik na stałe wkręcony w oko szrapnela. Ciężar ok. 250 g. Odtykanie tego typu zapalników możliwe było w obu typach używanych przez WP nastawnicy do pocisków kalibru 75mm.

 

 

- zapalnik piorunujący o działaniu podwójnym 24/31 A wz. 18. Wydłużony maksymalny czas palenia ścieżki prochowej od momentu wystrzelenia - 31s, wewnętrzne  urządzenie uderzeniowe bez zwłoki. Kapturek, czepiec oraz wierzchołek główny koloru czarnego, u spodu kapturka otoczka biała. Kapturek zapalnika biały, pokryty pocynowaną ołowianą blachą dla zabezpieczenia przed wilgocią. Ciężar ok. 315 g. Odtykanie tego typu zapalników możliwe było tylko w nastawnicy zmienionej, tzw. mixte.

Transport zapalników

Podobnie jak pociski, również zapalniki znajdowały się bezpośrednio w jaszczach i przodkach, w które wyposażano artylerię konną. W latach trzydziestych dywizjony artylerii konnej wyposażone były już w sprzęt typu gniazdowego, tj. jaszcze i przodki pochodzenie włoskiego. W jaszczu gniazdowym znajdowały się przegrody na 6 metalowych pudeł na zapalniki poszczególnych typów. Zewnętrznie pudła metalowe były identyczne, różniła je natomiast wewnętrzna wkładka drewniana dopasowana odmienna dla każdego rodzaju zapalników.


Przodek gniazdowy posiadał na środku specjalną przegrodę, w której również umieszczano dwa dodatkowe pudła na zapalniki. Brak szczegółowych informacji, czy w przodku znajdowały się pudła metalowe, czy skrzynki drewniane. W drewnianych opakowaniach mieściło się 30 zapalników bez względu na typ. Przy ustalaniu liczby zapalników należy pamiętać jeszcze, że była ona ustalana nieco inaczej niż pociski. Mianowicie zapalniki przynależały do JO, jednak naliczano je od razu na całą baterię, aby w miarę możliwości zaokrąglić liczbę wydanych, pełnych opakowań.

 

Jędrzej Korbal


1 Dane na podstawie: „Regulamin Artylerii Konnej,  część IIa Opis i utrzymywanie sprzętu i amunicji 75 mm armaty wz. 02/26” MSWojsk. Warszawa 1933 oraz „Regulamin Artylerii Lekkiej, część IIa Opis i utrzymywanie sprzętu i amunicji 75mm armaty wz. 1897” MSWojsk. Warszawa 1936.

 

2 Krzysztof Szczegłow „Typy broni i uzbrojenia. 75 mm armata wz 1897” Wydawnictwo MON, Warszawa 1988