Biblioteczka » Artyleria ogólne

"Amunicja artyleryjska kalibru 75 mm" - Jędrzej Korbal

Artykuł dotyczy amunicji artyleryjskiej 75 mm - jej typów oraz zużycia wojennego na przykładzie 7 Dywizjonu Artylerii Konnej z Poznania.

 

Zapoczątkowany w latach dwudziestych program ujednolicania uzbrojenia wykorzystywanego przez Wojsko Polskie zakładał wprowadzenie kilku zestandaryzowanych typów armat i haubic o określonych kalibrach. Jako podstawowy składnik artylerii polowej Wojsko Polskie przyjęło sprawdzone i bardzo popularne francuskie armaty firmy Schneider kalibru 75 mm wz. 1897. Pozostały sprzęt artyleryjski o podobnym kalibrze miał zostać wycofany lub przystosowany do wykorzystywanej przez Wojsko Polskie amunicji 75mm.

 

Modyfikacjom mającym na celu przystosowanie do używanej przez Wojsko Polskie amunicji 75 mm poddano również carskie armaty wz. 1902 o kalibrze 76,2mm. Przekoszulkowanie luf armat wz. 1902 przeprowadzono w nowopowstałych Zakładach Starachowickich w drugiej połowie lat 20-tych. Zmodernizowane w ten sposób działa wraz z szeregiem innych usprawnień oznaczono jako armaty wz. 02/26 i skierowano do służby między innymi w artylerii konnej.

 

W 1939 roku na stanie Wojska Polskiego znajdowało się 425 armat zmodernizowanych do standardu 02/26. Ponieważ jednak wojsko nadal posiadało carską amunicję kalibru 76,2 mm ok. 89 armat nie poddano modernizacji pozostawiając ich oryginalny kaliber tj. 76,2 mm. Docelowo niezmodernizowane armaty wz. 02 wykorzystywano jako armaty stacjonarne, np. artylerii fortecznej.

 

Po przeprowadzaniu modyfikacji do armat „prawosławnych” wz. 02/26 używano amunicji typu zespolonego (scalona) kalibru 75 mm. Amunicja scalona składała się z pocisku (granatu), ładunku miotającego oraz spłonki, połączonych w całość za pomocą łuski. Analogiczną amunicję kalibru 75 mm używano do armaty francuskiej Schneider wz.1897.

 

Podstawowe pociski i ładunki amunicji kalibru 75mm używane przez Wojsko Polskie

Każdy nabój składał się z pocisku z zapalnikiem, łuski z odpowiednim ładunkiem prochowym i zapłonnikiem w denku. Pociski z zależności od rodzaju były malowane na inny kolor, co pozwalało na szybkie odróżnienie ich przez obsługę. Ładunek miotający znajdował się w łusce parametrach:
•    masa 1,185 kg,
•    długość 350 mm,
•    średnica denka 87 mm,
•    średnica wylotu 75 mm.
Dla amunicji kalibru 75 mm stosowano dwa rodzaje ładunków miotających: ładunek normalny (600 g prochu) lub ładunek zmniejszony (250 g prochu). W łuskach wymienionych ładunków wykorzystywano proch B.S.P lub US, a dla ładunku zmniejszonego proch typu BC. Wnętrze łuski malowano na kolor wiśniowy. Łuski z ładunkiem zmniejszonym oznaczano dwoma równoległymi pasami barwy czarnej malowanymi na tułowiu, poniżej stożka łuski. Pomiędzy pasami znajdował się napis „ŁADUNEK ZMNIEJSZONY”. Płask denny łuski z ładunkiem zmniejszonym oznaczano pojedynczym krzyżem czarnym. Łuski amunicji 75 mm były wytwarzane lub elabrowane m.in. w Państwowej Fabryce Amunicji w Skarżysku, zakładach Norblin, Bracia Buch i T.Werner Sp. Akc. oraz późniejszym czasie również przez zakłady na zlokalizowane na terenie COP.

 

 

Szrapnel wz.1897 – pocisk stalowy cienkościenny napełniony kulkami metalowymi, zalanymi w wosku lub kalafonii, aby stanowiły jednolitą masę. Używany do zwalczania odkrytych celów żywych przeciwnika poprzez rażenie kulkami przy ogniu rozpryskowym na odległości do 1500m. Wybuch szrapnela następował zgodnie z nastawami podanymi dla zapalnika, następnie następowało oderwanie głowicy pocisku oraz wyrzucenie znajdujących się wewnątrz kulek. Szrapnele wz. 1897 były produkowane w kraju m.in. przez Zakłady Amunicyjne „Pocisk” w Warszawie oraz później przez zakłady na zlokalizowane na terenie COP. Szrapnele stanowiły jeden z głównych rodzajów amunicji wykorzystywanej przez jednostki Artylerii Konnej.
•    Średnia masa pocisku – 7,240 kg z zapalnikiem,
•    Maksymalna donośność – 8000 m,
•    Prędkość początkowa 520 m/s,
•    Ciężar ładunku prochu w łusce 690 g,
•    Masa ładunku wybuchowego – 110 g i 261  kulek po 12 g,
•    Rodzaj ładunku wybuchowego w łusce – proch czarny typu F3 / B.S.P / US,
•    Barwa – czerwona głowica i tułów, tył pocisku lakier czarny. Na głowicy oznaczenia czarnym kolorem (we francuskich pociskach oznaczenia były białe),
•    Zapalnik – piorunujący o podwójnym działaniu 24/31 wz.18 wkręcony na stałe w głowicę pocisku,
•    Oznaczenie – płask denny łuski dodatkowych bez oznaczeń

 

 

Szrapnel zastępczy wz. R/33 (szkolny) – w odróżnieniu do klasycznego szarpnela wz. 1897 szrapnel R/33 nie był wypełniony kulkami i posiadał grube ściany, wizualnie skorupa przypominała klasyczny granat stalowy wz.15. Wnętrze skorupy wypełniał proch, przez co relatywnie niewielka siła wybuchu pocisku w zasadzie uniemożliwiała wykorzystanie go w czasie działań wojennych. Szrapnel zastępczy bardzo dobrze nadawał się do prowadzenia imitacji ognia rozpryskowego podczas ćwiczeń. R/33 nie posiadał odrywanej głowicy jak w przypadku szrapnela wz. 1897, a nietypową, dużą cynkową wkrętkę, w którą wkręcano zapalnik piorunujący o podwójnym działaniu 24/31 wz.18. Po wystrzeleniu pocisku R/33 odetkamy w nastawnicy zapalnik powodował wybuch i oderwanie wkrętki cynkowej po czym w powietrzu następowała głośna eksplozja zgromadzonego w skorupie prochu. Sama skorupa nie rozrywała się i po wybuchu swobodnie opadała na ziemię. Warto podkreślić, że celowym było tutaj zastosowanie wspominanej cynkowej (a nie stalowej) wkrętki, która łatwiej ulegała rozerwaniu i nie dawała odłamków. Szrapnel zastępczy R/33 był produkowany w Polsce m.in. w Fabryce Amunicji „Pocisk”. W zestawieniach dotyczących przydziału amunicji czasu wojny (JO) nie wyszczególniano szrapneli R/33, występują w nich tylko szrapnele wz. 1897. Dziś można przypuszczać, że amunicja tego typu była wykorzystywana przez jednostki Artylerii Konnej w czasie szkolenia.

  • Oznaczenie – płask denny łuski barwy białej;

  • Barwa – czerwona głowica i tułów, tył pocisku lakier czarny. Na głowicy oznaczenia czarnym kolorem (we francuskich pociskach oznaczenia barwy białej),

  • Zapalnik – piorunujący o podwójnym działaniu 24/31 wz.18 wkręcony na stałe w głowicę pocisku"

 

Granat stalowy wz.1915/1900 – najpopularniejszy pocisk amunicji 75 mm będący na wyposażaniu Wojska Polskiego. Granat jednolity z materiałem wybuchowym wykorzystywano zarówno do zwalczania celów żywych odkrytych, jak również do rażenia celów żywych ukrytych w terenie (okopy, rowy, sady, zarośla, laski). Granat wybierano również do niszczenia różnych przeszkód polowych jak sieci drutów kolczastych, zabudowań drewnianych czy umocnień polowych w postaci lekkich schronów. Umożliwiał on prowadzenie różnych typów strzelań - ognia odbitkowego i rozpryskowego (powyżej 1500m, w zastępstwie szrapnela); czy uderzeniowego poprzez działanie bezpośrednią siłą uderzenia i wybuchu. Dla uzyskania przy strzelaniu bardziej stromego toru lotu pocisku do omawianego typu amunicji używano specjalnych płytek oporowych o dwóch średnicach. Warto zaznaczyć, że użyciu równolegle z granatami wz 1915 znajdowały się również starsze granaty wz. 1900 o identycznych charakterystykach balistycznych. Granaty wz 1915 z zapalnikiem natychmiastowym wykorzystywano również do zwalczania broni przeciwpancernej przeciwnika. Zniszczenie pojazdu nieprzyjaciela można było uzyskać nie tylko przez bezpośrednie trafienie, jak również przez eksplozję pocisku w pobliżu wozu pancernego. Będące odpowiednikiem współczesnych pocisków odłamkowo-burzących granaty wz 1915 lub ich części były produkowane w kraju. Początkowo większość wytwarzano w Zakładach Amunicyjnych „Pocisk” w Warszawie, później również w Państwowej Fabryce Amunicji w Skarżysku oraz Spółkę Akcyjną Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich, jak również zakładach zlokalizowanych na terenie COP. Dodatkowo na początku 1941 roku ruszyć miała produkcja elementów pocisków 75 mm w powstającej Fabryce Amunicji nr 2 w Dąbrowie Borze oraz Wytwórni Amunicji nr 3 w Dębie k. Majdanu zlokalizowanych również na terenie COP. Granaty stalowe wz. 1915 były najczęściej używanym typem amunicji w artylerii konnej (około 60-70% ogólnej liczby pocisków).

 

Do granatu wz 1915 używano również łuski z tzw. „ładunkiem zmniejszonym” o mniejszym ilości prochu w ładunku miotającym. Poza granatami wz 1915 w łuski z ładunkiem zmniejszonym wyposażone były m.in. granaty do wstrzeliwania.

  • Średnia masa pocisku – 5,380 kg z zapalnikiem. 5,245 kg bez zapalnika,

  • Masa ładunku wybuchowego – 740 g lub 775 g w zależności od stosowanego materiału kruszącego,

  • Rodzaj ładunku wybuchowego – trotyl lub melint

  • Rodzaj ładunku w łusce - proch B.S.P lub US, ładunek zmniejszony proch BC,

  • Ciężar ładunku prochu w łusce 600 g ładunek normalny, 250 g ładunek zmniejszony,

  • Prędkość początkowa pocisku 529 m/s ładunek normalny, 336 m/s ładunek zmniejszony,

  • Maksymalna donośność – 7500 m ładunek normalny, 6000 m ładunek zmniejszony, ładunek normalny płytka „L” 4000m,

  • Barwa – głowica zielona, korpus żółty – nabicie menlitem. W przypadku nabicia granatu trotylem zarówno głowica jak i korpus malowano kolorem żółtym,.

  • Zapalnik – wkręcany we wkrętkę głowicową wz.15 E. Stosowano zapalniki różnych typów:  piorunujący uderzeniowy 24/31 wz. 18 R.Y.G;  wz. 99/1915 (BZ, KZ, DZ); zapalnik piorunujący o działaniu podwójnym 23/31 A wz. 18.

  • Oznaczenie - płask denny łuski z ładunkiem normalnym oznaczony pojedynczym pasem czarnym. Płask denny łuski z ładunkiem zmniejszonym oznaczenie krzyżem czarnym,

  • Zamknięcie pocisku korkiem pilśniowym lub cynkowym,

 

Granat stalowy wz.1917 – jednolity granat stalowy z materiałem wybuchowym służący do zwalczania celów żywych (odkrytych/zakrytych) oraz niszczenia lekkich przeszkód, np. sieci drutów kolczastych, umocnień polowych jak lekkie schrony bojowe czy zabudowań drewnianych. Granat działał siłą bezpośredniego uderzenia oraz siłą wybuchu. Amunicja tego typu nie była wykorzystywana przez jednostki Artylerii Konnej.

  • Średnia masa pocisku – 6,195 kg z zapalnikiem, bez zapalnika 5,975 kg,

  • Masa ładunku wybuchowego pocisku – 675 g,

  • Rodzaj ładunku wybuchowego – trotyl lub melint.

  • Ciężar ładunku prochu w łusce 690 g,

  • Rodzaj ładunku w łusce – proch US,

  • Maksymalna donośność  10500m,

  • Prędkość początkowa pocisku 555 m/s,

  • Barwa – głowica zielona, korpus żółty – nabicie menlitem. W przypadku nabicia granatu trotylem zarówno głowica jak i korpus malowano kolorem żółtym,

  • Zapalnik – wkręcany we wkrętkę głowicową wz.15 D. Stosowano zapalniki różnych typów:  piorunujący uderzeniowy 24/31 wz. 18 R.Y.G;  wz. 99/1915 (BZ, KZ, DZ); zapalnik piorunujący o działaniu podwójnym 23/31 A wz. 18,

  • Oznaczenie - płask denny łuski oznaczony podwójnym równoległym pasem czarnym

 

Granat stalosurówkowy wz.1918 – określany również jako „Granat stalowo-żeliwny wz.1918”, kształtem zbliżony do granatu wz.17, jednolity granat stalowy z materiałem wybuchowym służący do zwalczania celów żywych (odkrytych/zakrytych) oraz niszczenia lekkich przeszkód, np. sieci drutów kolczastych, umocnień polowych  jak lekkie schrony bojowe czy zabudowań drewnianych. Granat działał siłą bezpośredniego uderzenia jak i wybuchu. Amunicja tego typu nie była wykorzystywana przez jednostki Artylerii Konnej.

  • Średnia masa pocisku – 6,590 kg z zapalnikiem, bez zapalnika 6,370 kg,

  • Masa ładunku wybuchowego pocisku – 435 g,

  • Rodzaj ładunku wybuchowego pocisku – trotyl lub melint,

  • Rodzaj ładunku w łusce – proch B.S.P lub US,

  • Ciężar ładunku prochu w łusce 695 g,

  • Prędkość początkowa pocisku 539 m/s,

  • Maksymalna donośność  10500m,

  • Barwa – głowica zielona, korpus czarny – nabicie menlitem. W przypadku nabicia granatu trotylem głowica żółta, korpus czarny,

  • Zapalnik – wkręcany we wkrętkę głowicową wz.15 E. Stosowano zapalniki różnych typów:  piorunujący uderzeniowy 24/31 wz. 18 R.Y.G;  wz. 99/1915 (BZ, KZ, DZ); zapalnik piorunujący o działaniu podwójnym 23/31 A wz. 18,

  • Oznaczenie - płask denny łuski oznaczony podwójnym równoległym krzyżem czarnym,

 

Granat półpancerny AL R/2 – jednolity granat stalowy z materiałem wybuchowym służący do zwalczania broni pancernej nieprzyjaciela. Kształt wydłużony, zakończony ostrą głowicą. Amunicja tego typu była wykorzystywana przez jednostki Artylerii Konnej.

  • Średnia masa pocisku – 7,980 kg z zapalnikiem.

  • Masa ładunku wybuchowego pocisku – 435 g,

  • Rodzaj ładunku w łusce – proch US,

  • Ciężar ładunku prochu w łusce 695 g,

  • Rodzaj ładunku wybuchowego – trotyl lub menlint,

  • Barwa – wierzchołek głowicy czarny, dolna część głowicy oraz korpus żółta,

  • Zapalnik – specjalny uderzeniowy zapalnik denny 20/25 wz. 26 umieszczony na stale pod wierzchołkiem głowicy,

  • Maksymalna donośność  10500m,

  • Prędkość początkowa pocisku 488 m/s,

  • Oznaczenie - płask denny łuski oznaczony literami „PP”

Zgodnie z obowiązującymi pod koniec lat 30-tych instrukcjami strzelania, ogień dowolny na wprost do czołgów lub pojazdów opancerzonych amunicją półpancerną otwierano z odległości ok 500m. Z relacji artylerzystów wynika, że ostrzał lekkich wozów pancernych granatami półpancernymi bywał nieskuteczny, ponieważ pociski przebijały wóz na wylot po czym dopiero eksplodowały. Przy braku amunicji przeciwpancernej w roli skutecznego środka walki z lekko opancerzonymi wozami przeciwnika sprawdzały się również granaty stalowe z zapalnikami natychmiastowymi.

 

 

Granat pancerny M wz.1910 – jednolity pocisk stalowy o grubej skorupie zakończonej ostrą głowicą. Granat używany do zwalczania broni pancernej przeciwnika. Najprawdopodobniej amunicja tego typu była wykorzystywana przez jednostki Artylerii Konnej.

  • Średnia masa pocisku – 6,4 kg z zapalnikiem.

  • Masa ładunku wybuchowego – 90 g.

  • Rodzaj ładunku wybuchowego – menlint wprasowany.

  • Barwa – głowica niemalowana, korpus granatu żółty.

  • Zapalnik – specjalny uderzeniowy zapalnik denny 20/25 wz. 26 umieszczony we wkręcanym dnie pocisku,

  • Oznaczenie - płask denny łuski oznaczony literą „P”

 

Wkrętki głowicowe – części granatu którą wkręcało się w nagwintowane oko skorupy pocisku. Element ten umożliwiał dobieranie odpowiednich zapalników do danego granatu w zależności od rodzaju prowadzonego ognia oraz zabezpieczał pocisk przed uszkodzeniami i zanieczyszczeniami (wraz z zatyczką/korkiem). Najpopularniejszymi wkrętkami głowicowymi używanymi do amunicji 75 mm były wkrętki wz. 15E oraz wz. 15D.

 

Podkładka pilśniowa – podkładki zakładano na oko wkrętki głowicowej aby dolny płask główki zapalnika przylegał całkowicie do płasku oka pocisku. Pełniących role „uszczelek” podkładek używano do granatów wz 15,17,18 oraz amunicji specjalistycznej, a ich średnica dostosowana była do rozmiarów wkrętki i zapalników. Średnia grubość podkładki wynosiła ok 3 mm.


Płytki oporowe – zestaw krążków stalowych z otworem w środku, które umieszczało się między płaskiem głowicy pocisku, a główką zapalnika celem uzyskania przy strzelaniu bardziej stromego toru lotu pocisku. Płytki przewożone był w jaszczu amunicyjnym bezpośrednio z pociskami, najprawdopodobniej w przegrodzie na części zapasowe lub w skrzyni nabojowej w specjalnych wkładkach. Płytka mała oznaczona „L” o średnicy 58 mm używana była do pocisków z ładunkiem zmniejszonym i znajdowała się z lewej strony przegrody na pudła z zapalnikami (wręczyciel drugi). Płytkę dużą natomiast oznaczoną literą „P” o średnicy 68 mm wykorzystywano do pocisków z ładunkiem normalnym i przewożono z prawej strony jaszcza (pierwszy wręczyciel). Płytek  oporowych używano tylko przy strzelaniu granatami wz 1915/1900. 

 

Zatyczki/korki – większość amunicji podczas transportu nie posiadała wkręconych zapalników, wyjątek stanowiły szrapnele oraz pociski pancerne i półpancerne. Aby zabezpieczyć wnętrze granatów przed zanieczyszczeniem lub uszkodzeniem wyposażano je w specjalne zatyczki, zwane również potocznie wkrętkami transportowymi. Zatyczki pocisków, umieszczone we wkrętkach głowicowych, usuwali wręczyciele zaraz po wyjęciu pocisku z jaszcza, kiedy w oko granatu wkręcano właściwy zapalnik podany przez amunicyjnego. Posiadające gwint zatyczki wykonane były z korka oraz metalu.

 

Przyćmiewacze – rodzaj materiału przeciwbłyskowego dodawanego do ładunków prochowych celem wyeliminowana widocznych zwłaszcza nocą błysków powstających podczas strzelania. Przyćmiewacze spalając się wytwarzały duże ilości dymu, który ochładzał i pochłaniał gazy powstające podczas strzelania co wykluczało możliwość ich zapłonu i powstania błysku.

 

Specjalistyczne pociski kalibru 75 mm używane przez Wojsko Polskie:

Pocisk dymny – zawierał ładunek z materiału dymnego (biały fosfor wlewany i woda z domieszką 2-3% węglanu wapiennego albo kwas siarkowy dymny i chlorowodór siarczany).

  • Średnia masa pocisku – 5,160 kg bez zapalnika, 5,380 kg z zapalnikiem,

  • Masa ładunku wybuchowego – brak danych,

  • Barwa – głowica barwy czarnej, tułów barwy zielonej,

  • Zapalnik – uderzeniowy natychmiastowy R.Y.G. lub zapalnik wz. 99/1915 KZ. Przy wietrze mniejszym niż 5 m/s możliwe było strzelanie rozpryskowe zapalnikami piorunującymi o działaniu podwójnym 23/31 A wz. 18,

  • Oznaczenie – płask denny łuski oznaczony literą „D”,

 

Pocisk zapalający – Pocisk zawierał ładunek prochowy głowicowy i denny oraz ładunki zapalające (mieszanka nitrobarytu, magnezji i kleju lnianego). Po zadziałaniu zapalnika dochodziło do oderwania dnia pocisku, z którego denny ładunek prochowy wyrzucał pochwy z ładunkami zapalającymi.

  • Średnia masa pocisku –  5,400 kg z zapalnikiem (6 ładunków zapalających) lub 5,750 kg z zapalnikiem (12 ładunków zapalających),

  • Masa ładunku wybuchowego – 90 g,

  • Barwa – głowica czerwona, tułów biały,

  • Zapalnik – o działaniu podwójnym 22/31 wz.1897,

  • Oznaczenie – płask denny łuski oznaczony literą „Z”,

 

Pocisk oświetlający – pocisk posiadał taki sam kształt jak granat stalowy wz.15 lecz miał dno z wewnętrznym występem wkręcone w tył pocisku. Jako ładunku oświetlającego używano mieszaniny nitrobarytu, magnezji i kleju lnianego. Po zadziałaniu zapalnika dochodziło do oderwania dna pocisku i wyrzucenia rury stalowej z ładunkiem świetlnym. Ładunek świetlny opadał swobodnie na spadochronie i palił się przez ok 40 sekund.

  • Średnia masa pocisku – 5,9 kg z zapalnikiem.

  • Barwa – głowica biała, tułów szaroniebieski.

  • Zapalnik – rozpryskowy 22/31 A wz.17 (w odróżnieniu od wz.1897 nie miał urządzenia uderzeniowego),

  • Oznaczenie – płask denny łuski oznaczony literą „O”,

 

Pocisk smugowy wz.1913 – pocisk ze stali, z ładunkiem smugowym. Pocisk wykorzystywany do strzelania przeciwlotniczego m.in. do zestrzeliwania balonów. Po wystrzeleniu poprzez 6 charakterystycznych otworów w głowicy pocisku wydzielany był płomień i dym, które uwidaczniały lot pocisku i ułatwiały celowanie ogniem. Równolegle z zdziałaniem smugowym, pociski tego typu miały też działanie zapalające.

  • Średnia masa pocisku – 7,3 kg z zapalnikiem.

  • Masa ładunku – 2,650 kg ładunku smugowego z masy magnezjowej lub 3,045 kg z ładunkiem z masy świetlnej glinowej,

  • Barwa – głowica szaroniebieska, tułów biały. Przy ładunku z masy glinowej, na tułowiu dodatkowo czerwony pasek.

  • Zapalnik – rozpryskowy 30/55 wz.13,

  • Oznaczenie – płask denny łuski oznaczony literą „S”,

 

Pocisk wskaźnikowy wz.1915/35 – pocisk dymny z dwoma rodzajami dymu. Produkowany w wersji z dymem czerwonym, niebieskim i brunatnym. W punkcie rozprysku pocisku i po jego torze powstawała  barwną smugę i obłok gęstego dymu utrzymujący się ok 30-60 sekund.

  • Średnia masa pocisku – 5,525 kg z zapalnikiem.

  • Ładunek – 2 rurki z prochu nitroglicerynowego BN2, masa dymna z barwnikiem czerwonym lub niebieskim 450 – 500 g,

  • Barwa – głowica koloru białego, tułów czerwony lub niebieski,

  • Zapalnik – wkrętka wz.15 E, zapalnik o działaniu podwójnym wz 18/33 wkręcony na stałe w oko wkrętki głowicowej,

  • Oznaczenie – płask denny łuski oznaczony literą „W” poniżej której znajduje się pole barwy czerwonej, niebieskiej lub brunatnej w zależności od barwy obłoku dymu.

 

Granat do wstrzeliwania – były to granaty stalowe wz.15 i wz.17 lub stalosurówkowe wz.18, których ładunek wewnętrzny prócz ładunku wybuchowego miał też ładunek z materiału dymnego, najczęściej fosfor. Granaty tego typu miały na tułowiu biały pas z napisem oznaczający rodzaj materiału wybuchowego. Oznaczenie płasku dennego łuski dla granatu wz 15 przeznaczonego do wstrzeliwań było analogiczne do standardowego granatu wz 15 przy czym powyżej pasa barwy czarnej znajdowała się litera „W”.

 

Granat gazowy wz.15G / wz.15FN – na wyposażeniu Wojska Polskiego przez cały okres dwudziestolecia pozostała pewna ilość amunicji gazowej do armat 75 mm. Początkowo była to amunicja wzorów francuskich pochodząca jeszcze z czasów Wielkiej Wojny. Francuskie granaty gazowe bazowały na skorupie granatów wz. 15 wyposażonych we wkrętkę wz. 15E. Głowicę i tułów malowano barwną zieloną. Rodzaj bojowego środka trującego rozpoznawano po ilości i kolorze pasów na tułowiu pocisku, np. dwa pasy białe - cyjanowodór, dwa pasy pomarańczowe – iperyt.

 

Wojskowym Instytucie Przeciwgazowym w Zgierzu oraz w nowopowstałej Wojskowej Wytwórni Rakiet w Skarżysku rozpoczęto również prace nad własnymi wzorami amunicji gazowej, w tym dostosowanej do armat 75 mm. Prace prowadzono biorąc pod uwagę typy skorup pocisków przyjętych na uzbrojenie w Wojsku Polskim, głównie granatów wz 15. Skutkiem tych prac było przygotowanie do produkcji wzorów amunicji gazowej zawierającej iperyt lub fosgenem. Amunicja gazowa z racji swojej specyfiki mogła być przydzielana jednostkom wojskowym tylko na rozkaz najwyższych władz wojskowych i znajdowała się w tylko w określonych, najprawdopodobniej centralnych magazynach wojskowych.

 

 

Nabój ślepy wz.1935 – nabój bez pocisku, z ładunkiem prochu służącym do pozoracji ognia artyleryjskiego. Nabój ślepy przeznaczony był do szkolenia artylerzystów. Naboje tego typu wytwarzała m.in. Wytwórnia Amunicji N1 w Warszawie.

  • Średnia masa naboju - ?

  • Ładunek – 350 g prochu czarnego.

  • Barwa – nabój niemalowany.

Nabój ćwiczebny – zmodyfikowany w Polsce granat stalowy wz. 15  wypełniony smołą z kulkami ołowianymi imitującymi masę oryginalnego pocisku. Charakterystyczną częścią granatu jest gruba płytka oporowa wkręcana we wkrętkę wz 15. Granat tego typu celowo wyposażano w grubą płytkę oporową aby zmniejszyć jego charakterystyki balistyczne (zasięg). Nabój ćwiczebnym tego typu umożliwiał prowadzenie szkoleń ogniowych na mniejszych poligonach przy użyciu standardowych ładunków miotających. Brak informacji dotyczących oznaczenia barwnego granatu.

 


Pociski specjalne nie były na stałe przewidziane w etatach amunicji dla jednostek artylerii konnej. Z dużym prawdopodobieństwem można jednak zakładać, że dywizjony artylerii konnej używały pocisków do wstrzeliwania, pocisków wskaźnikowych czy pocisków dymnych podczas ćwiczeń czy szkół ognia.

 

Zużycie amunicji

Zapotrzebowanie na amunicję artyleryjską oraz normy jej zużycia były w Wojsku Polskim ustalane głównie na podstawie francuskich doświadczeń z I Wojny Światowej. Dla ułatwienia obliczeń sformułowano pojęcie „jednostki ognia” – JO, wynoszącej dla armat kalibru 75 mm 60 naboi. Komitet do spraw Uzbrojenia i Sprzętu oceniał, że średnie dzienne zużycie amunicji 75 mm podczas wojny będzie wynosić 14 pocisków na działo (56 dziennie/bateria; 168 dziennie/dywizjon). Według innych szacunków jednostka artylerii będąca bezpośrednio w walce miała zużywać nawet do 1 JO na działo w ciągu dobry.

 

Już w momencie opracowywania norm spodziewano się, że w przyszłej wojnie zużycie amunicji artyleryjskiej będzie jeszcze wyższe niż podczas Wielkiej Wojny. Przyjęte przez Wojsko Polskie zapotrzebowanie na amunicję musiało stanowić pewien kompromis pomiędzy możliwościami gospodarki narodowej, a faktycznym zapotrzebowaniem armii, szczególnie w czasie wojny.

 

Według relacji kpt. Pawła Dąbskiego-Nerlicha baterie 7 DAK w ciągu 30 dni walk, tj. w okresie od 01.09.1939 do 30.09.1939 zużyły w przybliżeniu następujące ilości amunicji.

 

 

Całkowita liczba zużytych pocisków

Liczba zużytych pocisków w JO

Zużytych pocisków na działo w baterii

Zużycie dzienne pocisków na działo

Bateria I

2000

33,5

500

17

Bateria II

1700

28,5

425

14

Bateria III

1400

23,5

350

12

Suma

5100

85,5

1275

43

Średnio

1700

28,5

425

14

 

Jak wynika z tabeli, szacunki KSUS dotyczące zużycia amunicji sprawdziły się w przypadku 7 DAK. Średnie zużycie amunicji 75 mm na działo wynosiło w poznańskim dywizjonie artylerii konnej ok 14 pocisków dziennie.

 

Jędrzej Korbal