Artyleria przeciwlotnicza » Jednostki artylerii przeciwlotniczej

1. pułk artylerii przeciwlotniczej im. ERS - Warszawa
1. pułk artylerii przeciwlotniczej im. ERS - Warszawa

Wraz z odzyskaniem niepodległości przez Polskę w 1918 roku, pojawiły się przednią kolejne trudności. Problemy budowy nowej państwowości dotyczyły przede wszystkim armii, która była jednym z gwarantów niepodległości i suwerenności. Jednym z zagrożeń ze strony Armii Czerwonej, z którą Wojsko Polskie szybko weszło w konflikt, było sowieckie lotnictwo. Niezbędnym okazało się utworzenie oddziałów dysponujących czynnymi środkami walki.

 

W kwietniu 1920 roku dotarły z Francji pierwsze armaty przeciwlotnicze. Dnia 1 lipca 1920 roku utworzono pierwszy kurs szkolny dla oficerów, a 29 lipca 1920 r. utworzono Dywizjon Szkolny Artylerii Zenitowej, który w czasie bitwy warszawskiej zajął stanowiska na terenie Warszawy. Wobec niepojawienia się samolotów bolszewickich, ognia przeciwlotniczego nie prowadzono. Po bitwie jedna z baterii jednostki przeszła do pościgu za bolszewikami, który zakończył się pod Lidą.
 

O historii jednostki w okresie wojny polsko - bolszewickiej poczytasz TUTAJ.

 

Dnia 15 marca 1922 roku dowódca Okręgu Generalnego nr 1 gen. ppor. Mieczysław Kuliński nakazał przemianować Baterię Zapasową Artylerii Zenitowej na Dywizjon Artylerii Zenitowej. Dowódcą został ppłk dr Eugeniusz Baranowicz. W sierpniu 1922 roku dywizjon liczył 46 oficerów, 1 urzędnika wojskowego, 25 podoficerów zawodowych i 326 szeregowych

 

Z dniem 8 czerwca 1924 roku, przy zachowaniu struktur, Dywizjon Artylerii Zenitowej został przemianowany naw 1. pułk artylerii przeciwlotniczej. W celu zapewnienia kard dowódczych na najniższych szczeblach dowodzenia podczas reorganizacji powstała pułkowa szkoła podoficerska, która na czele z por. Henrykiem Hoffmanem szkoliła kadry. W związku z przewidywaną dalszą rozbudową artylerii przeciwlotniczej w latach 1925-1926 w Warszawie, 15 marca 1925 roku otworzono Centralną Szkołę Podoficerską przy 1. pułku artylerii przeciwlotniczej, której jej komendantem został por. Stefan Szymański.

 

W szczegółach o historii jednostki do 1926 r. przeczytasz TUTAJ.

 

Dnia 21 maja 1926 roku, po zamachu majowym doszło do reorganizacji 1. pułku artylerii przeciwlotniczej. Dowódcą pułku został ppłk dr Eugeniusz Baranowicz. Dotychczasowa 4. bateria przemianowana została na 5. baterię, zaś 5. bateria na 4. baterię. Ponadto 3-ci dywizjon utworzony został z dotychczasowej 3. baterii 1. dywizjonu, przemianowanej na 7. baterię i nowo powstałej 8. baterii. Po tej reorganizacji w pułku nie było 3. baterii. Ponadto z dniem 20 lipca 1926 roku na bazie Grupy Technicznej utworzony 4. Dywizjon Techniczny. Reasumując, pułk składał się z następujących pododdziałów: Drużna dowódcy pułku, kompania ciężkich karabinów maszynowych, 4.dywizjon techniczny (kompania łączności, reflektorów i pluton obserwacyjno-podsłuchowy) oraz z 1. (1. i 2.bateria), 2. (4.,5., i 6. bateria) i 3. (7. i 8. bateria) dywizjonu artylerii przeciwlotniczej. W 1926 roku Minister Spraw Wojskowych zwiększył etat wszystkich baterii, a także kompanii reflektorów przeciwlotniczych i kompanii karabinów maszynowych. 20 września nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy pułku – stanowisko objął płk Włodzimierz Westermark. W sierpniu 1927 roku, na wniosek dowódcy pułku kompania reflektorów przeciwlotniczych została przeniesiona do Batalionu Elektrotechnicznego . Decyzja ta była nieprzemyślana, ponieważ zaniedbane zostały szkolenia nad współpracą tych dwóch zależnych od siebie jednostek.

 

Rok 1938, po prawej dowódca 3 baterii 1. paplot kpt. Józef Płodowski.


 

W 1929 roku wszystkie jednostki artylerii przeciwlotniczej zostały podporządkowane dowódcy nowo utworzonej 11. Grupy Artylerii płk. Rudolfa Underca. Dowódcą 1. pułku artylerii przeciwlotniczej ciągle pozostał płk Włodzimierz Westermark, jednakże drugie dziesięciolecie funkcjonowania polskiej artylerii przeciwlotniczej rozpoczęło się od zmian kadrowych, gdzie od 20 stycznia 1930 roku dowódcą pułku został ppłk Józef Bizoń, a 28 maja 1932 roku nowym dowódcą pułku został ppłk Feliks Kamiński.

 

Z zestawienia minimalnych składów osobowych sił zbrojnych w grudniu 1931 roku wynika, że 1. pułk artylerii przeciwlotniczej posiadał (wraz z Centrum Wyszkolenia Artylerii Przeciwlotniczej): 52 oficerów, 118 podoficerów zawodowych i 529 podoficerów i szeregowych służby zasadniczej.

 

W rozkazie wykonawczym z lipca 1932 roku Minister Spraw Wojskowych ustalił nową organizację artylerii na stopie pokojowej. W związku z tym 1. pułk artylerii przeciwlotniczej składał się z:dowództwa pułku, kwatermistrzostwa, plutonu administracyjnego, plutonu łączności, trzech dywizjonów artylerii przeciwlotniczej oraz baterii przeciwlotniczych karabinów maszynowych. Ponadto, dowódcy pułku podporządkowano służbowo komendanta Centrum Wyszkolenia Artylerii Przeciwlotniczej. Z powodu posiadania przez pułk coraz większej ilości pojazdów samochodowych zorganizowano z dniem 1 września 1934 roku, park samochodowy. Kolejna zmiana na fotelu dowódcy pułku zaszła 31 marca 1936 roku, gdzie nowym dowódcą stał się ppłk Kazimierz Baran.
 

Od 1936 roku, zapoczątkowano uzbrajanie pułku w nowy sprzęt. Najnowocześniejszą armatą jaką mógł się szczycić pułk, była armata wz.36 40mm, firmy ,,Bofors”. Wykorzystywano również armaty przeciwlotnicze 75mm wz.97/25 i armaty przeciwlotnicze samochodowe wz.18/24 (na podwoziu Polskiego Fiata 621L, bądź De Dion Bouton) oraz armaty przeciwlotnicze 75mm wz.36St i 75mm wz.37St.

 

Jednym z bardziej chwalebnych momentów dla pułku było nadanie mu 23 sierpnia 1937 roku imienia honorowego szefa pułku – marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Kolejnym ważnym wydarzeniem było zorganizowanie w Traguttowie koło Brześcia w 1938 r., Centrum Wyszkolenia Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej, które powstało na bazie sprzętu warszawskiego pułku.

 

Rok 1938 w 1. paplot. Kanonierzy przy samochodzie ciężarowym Polski Fiat 621 Tur.

 

 

Z dniem 15 lutego 1939 roku doszło do ponownej reorganizacji 1. pułku artylerii przeciwlotniczej. Teraz cały etat pułku obejmował dowództwo pułku, kwatermistrzostwo, pluton gospodarczy, baterię łączności, park samochodowy, baterię szkolną kierowców, 1.dywizjon (1.,2. i 3.baterię armat przeciwlotniczych kalibru 40mm wz.36 ,,Bofors”), 2 dywizjon (4.,5. i 6.baterię armat przeciwlotniczych kalibru 75mm wz.97/25), 3.dywizjon (7. i 8.baterię armat przeciwlotniczych kalibru 75mm wz.37St oraz 9.baterię armat przeciwlotniczych kalibru 75mm wz.97/25) oraz 4.dywizjon (10.,11. i 12. Baterię armat przeciwlotniczych kalibru 75mm wz.36St).
 

Ze względu na napiętą sytuację międzynarodową i coraz częstsze naruszenia przestrzeni powietrznej Polski, 11 kwietnia 1939 roku, Inspektorat Obrony Powietrznej Państwa, nakazał natychmiast zająć stanowiska ogniowe przez jednostki przeciwlotniczej.

 

Dowódcy

W okresie 1920 - 1939 funkcje dowódców dywizjonu zenitowego, a potem 1. pułku artylerii przeciwlotniczej sprawowali kolejno:

  • ppłk Leopold Izydor Połoszynowicz (1.07.1920 – 9.06.1922)

  • ppłk dr Eugeniusz Leopold Baranowicz (10.06.1922 – 18.09.1926)

  • płk Włodzimierz Westermark (19.09.1926 – 12.01.1930)

  • ppłk Józef Tadeusz Bizoń (13.01.1930 – 27.05.1932)

  • ppłk Feliks Stanisław Kamiński (28.05.1932 – 14.08.1933)

  • p.o. ppłk Franciszek Ksawery Mołodyński (15.08.1933 – 26.04.1935)

  • ppłk (płk) Feliks Stanisław Kamiński (17.04.1935 – 31.03.1936)

  • p.o. ppłk Franciszek Ksawery Mołodyński (01.04.1936 – 28.04.1936)

  • ppłk (płk) Kazimierz Baran (29.04.1936 – 26.08.1939)

  • ppłk Ireneusz Kobielski (26.08.1939 – nie objął funkcji)

 

Zaproszenie na capstrzyk w 1. paplot z marca 1939 r.

 

 

Kadra

Informacje co do kadry 1. pułku artylerii przeciwlotniczej znajdziesz w poniższych zestawieniach.

 

Okres mobilizacji 1939

W wyniku napływających informacji o koncentracji wojsk niemieckich podjęto decyzję o mobilizacji we wszystkich jednostkach, w tym w Dowództwie Okręgu Korpusu nr I w Warszawie, pod które podlegał dyon. Mobilizacja 1. paplotu rozpoczęła się 24 sierpnia 1939 r. rano. W wyniku rozwinięcia mobilizacyjnego 1. pułk mobilizował następujące jednostki:

  • 1 Dywizjon Samochodowy Artylerii Przeciwlotniczej (3 - bateryjny),
  • 11. Dywizjon Motorowy Artylerii Przeciwlotniczej (3-bateryjny),
  • 101 Dywizjon Połstały Artylerii Przeciwlotniczej typu II (3-bateryjny)
  • 102 Dywizjon Połstały Artylerii Przeciwlotniczej typu II (3-bateryjny)

  • 103 Dywizjon Połstały Artylerii Przeciwlotniczej typu II (3-bateryjny)

  • 1 bateria ciągnikowa artylerii przeciwlotniczej

  • 101, 102, 103 baterie półstałe artylerii przeciwlotniczej

  • 8,9, 18, 26 i 28 baterie motorowe artylerii przeciwlotniczej typu A,

  • 81 baterię motorową artylerii przeciwlotniczej typu B,

  • Ośrodek Zapasowy Artylerii Przeciwlotniczej nr 1

  • baterię motorową artylerii przeciwlotniczej typu A dla Warszawskiej Bryg. Panc. - Mot. (poza planem)

  • 101 - 110 plutony półstałe artylerii przeciwlotniczej

 

Szlak bojowy

1 Dywizjon Samochodowy Artylerii Przeciwlotniczej – 12 armat 75 mm wz.18/24. Zmobilizowany dla OPL Katowic. Dowodzony przez mjr Alfona Romana Fenglera. Dowódcami baterii byli kolejno por. Jerzy Kuszewicz, por. Kazimierz Korneliusz Kasperkiewicz, kpt. Stanisław Paszkiewicz. Zmobilizowany 25 sierpnia 1939 r., a do 30 sierpnia przetransportowany do Katowic. Do 2 września walczyl w Katowicach, gdzie zestrzelił 4 samoloty. Dyon ewakuowano do Krakowa, a potem do Dęblina. 2 pluton z 3 baterii zatrzymano do OPL Sandomierza. Dnia 8 września 1 bateria została usamodzielniona i skierowana do OPL mostu w Puławach. 11 września dyon skierowany został do Trauguttowa, a dalej Kowel, Łuck, Dubno, Brody do Złoczowa. Dnia 14 września dyon wykonał marsz przez Pomorzany, Podhajce, Niżniów do Tyśmiennicy pod Stanisławowem. W dniach 15 – 16 września broniły Stanisławowa oraz mostu i węzła kolejowego na Chruplinie. Dnia 18 września część dywizjonu wraz z dowódcą przekroczyła granicę rumuńską w Kutach, a reszta na Przełęczy Tatarskiej. Wydzielona 1 bateria walczyła w OPL Lubartowa dnia 15 września, a następnie w dniach 16 – 19 września w obronie Chełma, 20 września Rejowca, 21 września Starej Wsi, gdzie pełniła służbę przeciwpancerną 13 Brygady Piechoty. Tam też dnia 24 września 1 bateria została rozbita. Dyon zestrzelił łącznie 14 samolotów niemieckich , 6 uszkodził, a także zniszczył 4 czołgi.

 

 

75 mm armata przeciwlotnicza połstała wz.97/25 na tzw. karuzeli.

 

 

11. Dywizjon Motorowy Artylerii Przeciwlotniczej – 3 baterie łącznie 12 armat 75 mm wz.36St. Przydzielony do OPL Warszawy. Dowodzony przez mjr. Olgierda Jerzego Eminowicza. Adiutant por. rez. Aleksander Żabczyński. Zmobilizowany 25 sierpnia 1939 r. przez 1. Paplot w Warszawie. Do 5 września działał w obronie przeciwlotniczej stolicy. Dnia 6 września ewakuowany do Lublina. Tam w dniach 9 – 10 września zwalcza lotnictwo niemieckie. Dnia 11 września dywizjon rusza przez Włodzimierz Wołyński do Łucka. W Łusku do 14 września w obronie przeciwlotniczej. Od 17 do 18 września broni Stanisławowa. Łącznie pokonał 800 km, aż 19 września 1939 r. przekroczył granicę węgierską na Przełęczy Tatarskiej. Zestrzelił około 25 samolotów niemieckich.

 

Samochodowa armata wz.18/24.

 

 

 

101 Dywizjon Połstały Artylerii Przeciwlotniczej typu II – 12 armat 75 mm wz.97/25. Zmobilizowany dla OPL Warszawy. Dowodzony przez mjr Michała Chroł - Frołowicza. Składał się ze 104, 105 i 106 baterii, dowodzonych kolejno przez por. Leona Światopełka – Mirskiego, kpt. Czesława Marię Gierałtowskiego, kpt Antoniego Czołowskiego. Mobilizacja rozpoczęta 24 sierpnia 1939 r. w Warszawie. Baterie rozlokowano na terenie Warszawy. Do 1 września trwało uzupełnianie braków i szkolenie obsług. Dywizjon prowadził ogień od 1 dnia wojny od 6 rano. Dnia 4 września Luftwaffe atakowało bezpośrednio stanowiska dyonu. Dnia 7 września dyon otrzymał rozkaz zwinięcia stanowisk i przewiezienia sprzętu na stację Warszawa – Praga. Do dyonu dołączyły 2 plutony dział 40 mm z obsadami fabrycznymi (Pzinż oraz Praga). Dnia 8 września dyon opuścił stolicę i dojechał do stacji Mrozy, gdzie musiał się zatrzymać wobec zakorkowania trasy innymi składami. W wyniku bombardowania poległ 1 oficer i 8 podoficerów i szeregowych. Dnia 10 września dyon dotarł do Łukowa. Tam sprzęt rozładowano, po czym w dniach 12 – 13 września załadowano znów na lory. Wobec zagrożenia Łukowa przez siły niemieckie, dyon pozostawił sprzęt pod nadzorem ppor. rez. Jerzego Piaseckiego i ruszył marszem pieszy, na Kołomyję. Sprzęt w Łukowie został po pewnym czasie został zabrany przez doczepienie 11 wagonów do pociągu saperskiego. Wyjechał w kierunku Brześcia n/Bugiem. Dnia 14 września transport udał się do Kowla, po czym do stacji Równe, gdzie dotarł 17 września. Wobec ataku wojsk sowieckich, sprzęt zniszczono. Część dyonu pod Włodzimierzem Wołyńskim dostała się do sowieckiej niewoli 19 września. Część natomiast na rozkaz dowódcy, dnia 18 września przekroczyła granicę w Kutach. Dyon zestrzelił 4 samoloty niemieckie nad Warszawą oraz 2 z armat 40 mm nad Łukowem.

 

1938 r. w 1. paplot. Powrót z letnich manewrów.

 

 

 

102 Dywizjon Połstały Artylerii Przeciwlotniczej typu II – 12 armat 75 mm wz.97/25. Zmobilizowany dla OPL Warszawy. Dowodzony przez mjr Romana Niemczyńskiego. Składał się ze 107, 108 i 109 baterii, dowodzonych kolejno przez por. rez. Edmunda Scholtza (od 4.09. ppor. Jerzy Horbaczewski), por. Wacław Kamiński, por. Jerzy Mazurkiewicz. Mobilizacja rozpoczęta 24 sierpnia 1939 r. w Warszawie. Baterie rozlokowano w okolicach Warszawy. Do 1 września trwało uzupełnianie braków i szkolenie obsług. Dywizjon prowadził ogień od 1 dnia wojny. Dnia 5 września dyon otrzymał rozkaz opuszczenia stolicy. Dnia 6 września ruszył pociagiem na Brześć. Rano skład utknął w Mrozach w korku. Tam był bombardowany bez strat. Z Brześcia dyon ruszył do Łucka, gdzie zajął stanowiska 8 września, na wzgórzach działając na rzecz OPL Łucka. Dnia 17 września, wobec ataku Armii Czerwonej dyon otrzymał rozkaz zniszczenia sprzętu i ruszył pieszo i na furmankach na Lwów. Dyon przegrupowano na piechotę tworząc 4 kompanie tworząc batalion. W drodze część 107 baterii została rozbita przez Niemców, a część biła się pod Kamionką Strumiłową (21 września) oraz o Mosty Wielkie i Uhnów. Pozostałe baterie 108 i 109 oraz dowództwo dotarły do Uhnowa. Dnia 25 września dyon został rozpuszczony, wobec otoczenia przez Niemców i Sowietów. Część żołnierzy przeszła do działań partyzanckich lub walczyła do 4 października w SGO Polesie gen. Kleeberga. Dyon zestrzelił na pewno 2 samoloty, a przypuszczalnie 6 (w tym jeden sowiecki), zgodnie ze sprawozdaniem por. rez. Władysława Semilskiego, adiutanta dyonu.

 

103 Dywizjon Połstały Artylerii Przeciwlotniczej typu II – 12 armat 75 mm wz.97/25. Zmobilizowany dla OPL Warszawy. Dowodzony przez mjr Mieczysława Zylbera. Składał się ze 110, 115, 116 i 117 baterii, dowodzonych kolejno przez kpt Jana Zduna, ppor. Jana Kryspina Kubskiego, ppor. Władysława Pabicha, kpt Mieczysława Iskierko. Baterie weszły do walki już 1 września 1939. Wobec zagrożenia przez wojska niemieckie, oraz wobec braku środków transportowych, dnia 10 września zniszczono sprzęt na stanowiskach. Baterie maszerują do Brześcia. Dnia 14 września do Brześcia dociera 117 bateria.Dalej rusza do Lubomli. Tam ładuje się na pociąg wraz z baonem balonowym odjechali z powrotem w kierunku Brześcia. W Kowlu jednak, wobec ataku sowietów, cześć oddziałów zostaje rozformowana. 117 bateria dołączyła do jako 1 kompania I batalionu 79. pp w grupie płk. Brzozy – Brzeziny, a potem SGO Polesie gen. Kleeberga. Toczy walki z sowietami i Ukraińcami. Walczy aż do kapitulacji pod Kockiem. Brak danych co do zestrzeleń w obronie Warszawy (baterie strzelają razem do wypraw bombowych), więc trudno przypisać efekty. Z zachowanych wspomnień wynika, iż co najmniej dwa bombowce zostały uszkodzone.

 

1 bateria ciągnikowa artylerii przeciwlotniczej – 2 armaty 75 mm wz.97/17, zmobilizowana dla OPL Warszawy. Dowodzona przez por. w st. spocz. Zygmunta Adessmana. Oficerem ogniowym był por. rez. Stanisław Gawłowski. Dowódcy plutonów nieznani. Brak danych co do losów baterii.

 

101 bateria półstała artyle

 

 

Bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej typu A dla Warszawskiej Bryg. Panc. - Mot. (poza planem) Dowodca kpt. Karol Jakóbiec. Brak informacji o losach we wrześniu 1939 r.

 

Pluton półstały artylerii przeciwlotniczej „PZL – Płatowce” - 2 armaty 40 mm, mobilizowany przez Państwowe Zakłady Lotnicze- Wytwórnię Płatowców nr 1 w Warszawie. Dowódca por. rez. Włodzimierz Michał Filleborn.

 

Pluton półstały artylerii przeciwlotniczej „PZL – Silniki” - 2 armaty 40 mm, mobilizowany przez Państwowe Zakłady Lotnicze- Wytwórnię Silników nr 1 w Warszawie. Dowódca kpt. w st. spocz. Jakub Jak Hruby.

 

Pluton półstały artylerii przeciwlotniczej „PZO” - 2 armaty 40 mm, mobilizowany przez Państwowe Zakłady Optyczne S.A. w Warszawie. Dowódca nieznany.

 

Pluton półstały artylerii przeciwlotniczej Bazy Lotniczej nr 1 - 2 armaty 40 mm, mobilizowany przez 1. paplot Warszawie. Dowódca kpt. obs. Mirosław Prodan.